TUYỂN TẬP THƠ

THY VŨ

Bài đăng trên Phụ trang Á Châu, số Xuân Bính Dần năm 1986

TẾT TRONG THƠ VĂN VIỆT NAM

“Trời sắp Tết hay lòng mình đang Tết”

Tôi mượn câu thơ cùa Nguyễn Đình Toàn để mở đầu bài viết này, cũng như để mở đầu lòng tôi khi bước qua năm mới. Đã có rất nhiều người viết về Tết, nhiều Thơ và Nhạc ca ngợi Tết, mùa Xuân.

Từ cái thuở mới dựng nước xa xôi của mấy ngàn năm trước, Tết đã có mặt trong câu chuyện cổ tích “Bánh Chưng Bánh Dày” mở đầu cho món ăn quốc hồn quốc túy bất hủ. Tết có mặt khắp mọi nơi trong tự tình dân tộc, Tết hiện diện thiêng liêng trong lòng mỗi người, ở mỗi thổ ngơi, mỗi làng, mỗi xã Tết có một sắc thái riêng biệt, nhưng dù bất cứ ở đâu, trong bất cứ khó khăn nào, cái Tết Việt Nam vẫn còn giữ nguyên sắc thái cổ truyền và dân tộc tính, lẫn vào đó là sự duyên dáng, uyển chuyển tùy theo hoàn cảnh, phong tục và thời gian của dân bản xứ.

Khi còn là cô học trò lớp Đệ Thất, tôi đã say mê ghi chép lai những vần thơ hay của những nhà thơ tiền chiến như Nguyễn Bính, Huy Cận, Quang Dũng, Hoàng Cầm…hoặc gần hơn là những ý thơ của Đinh Hùng, Vũ Hoàng Chương, Nguyên Sa…cũng vào lúc đó tôi đã ôm cuốn Việt Nam Thi Nhân Tiền Chiến như là một cuốn sách gối đầu giường. Truyện Kiều, Chinh Phụ Ngâm, Tú Xương là những nhân vật thần tượng của tôi ngày xưa, tôi đã không bỏ một giờ Kim Văn nào vào những năm đầu của Bậc Trung Học. Rồi thời gian qua, khi cô học trò lớp Đệ Thất đã trở thành cô nữ sinh lớp Đệ Nhất, đã biết mơ mộng mưa chiều nắng sớm, đã mở cửa căn nhà nhỏ cho người trong mộng tưởng, thì những bài thơ tình của Vũ Hữu Định, Kim Tuấn, Nguyễn Tất Nhiên… lại là những thần tượng mới. Trong khả năng hạn hẹp, tôi xin được ghi chép lại một vài áng thơ hay trải dài từ vài thập niên trước đến nay.

Trước hết, chúng ta hãy lắng tai nghe Hàn Mặc Tử nhìn mùa Xuân mà ông đã tưởng tượng thuở trời đất lúc mới khai sinh ra mùa Xuân, đã không có sầu bi ai oán :

Mai sáng mai, trời cao rộng quá 
Gió căng hơi và nhạc lên mây 
Đôi lòng cũng ấm như xuân ấm 
Chỉ có ao xuân trắng trẻo thay. 

Mai này thiên địa mới tinh khôi 
Gió căng hơi và nhạc lên trời 
Chim khuyên hót tiếng đầu tiên hết 
Hoa lá hồ nghi sự lạ đời. 

Trái cây bằng ngọc vỏ bằng gấm 
Còn mặt trời kia tợ khối vàng 
Có người trai mới in như nguyết 
Gió căng hơi và nhạc lên ngàn. 

(Xuân đầu tiên)

Cùng một cảnh sắc, mỗi nhà thơ đều có những cái nhìn khác nhau, Tản Đà đã mượn mùa Xuân để thổ lộ những chua chát ê chề khi còn thơ ấu, Hàn Mặc Tử đã tưởng tượng mùa Xuân lúc mà Trời Đất chưa biết gì về là ê chề, đau khổ, còn Vũ Hoàng Chương đã nhìn mùa Xuân qua chiến thắng lẫy lừng cua Nguyễn Huệ trong Trận Đống Đa:

Nhớ Trận Đống Đa thương mùa Xuân tới 

Sầu Xuân vời vợi 

Xuân Tứ nao nao 

Nghe đêm trừ tịch máu nở hoa đào 

Ngập giấc xuân tiên lửa trùm quan tái

Mặt nước Lô Giang lò trầm biếc khói 

Mây núi Tản Viên lộng tía dương cao 

Rằng đây: bóng kẻ anh hào 

Đã về ngự trên ngã ba thời đại 

Gấm vóc giang sơn còn đây một giải

Một nhà thơ được nhiều người yêu thích qua lời thơ mộc mạc là Nguyễn Bính, ông đón Xuân bằng chén rượu nồng, cay đắng mừng người yêu đi lấy chồng:

Cao tay nâng chén rượu nồng

Mừng em, em sắp lấy chồng xuân nay 

Uống đi, em uống cho say 

Để trong mơ sống những ngày xuân qua

Hoặc ông tả lại mối tình của cô lái đò ngày ngày vẫn đưa khách sang sông, nhưng tình quân thì vẫn biền biệt, chờ đợi hoài không thấy nên một buổi sáng mùa Xuân, cô đi lấy chồng, tạo nỗi buồn cho những khách qua sông.

Bỏ thuyền bỏ lái bỏ dòng sông 

Cô lái đò kia đi lấy chồng 

Vắng bóng cô em từ dạo ấy 

Để buồn cho những khách sang sông

Trong những bài Thơ ca ngợi Tết của những nhà thơ hiện đại, ta thấy hầu hết là trước khi đề cập đến chữ Tết, luôn luôn có những từ như tháng Mười Hai, tháng Chạp.

Tháng Chạp về rồi bé thấy không 

Một chút màu xanh, một chút hồng 

Một chút vàng mơ và tím nhạt 

Chưa giao thừa Tết đã trong anh

(Mường Mán)

không những chỉ có từ tháng Mười Hai hoặc tháng Chạp để ngụ ý chỉ cái Tết, mà những từ ngữ nhơ Tờ Lịch, Ngày Tháng, Tuổi hoặc cuối năm cũng là một cách hành văn để ngỏ ý xa xôi bóng gió là Tết sắp đến. Tiếng Việt Nam quả thật là phong phú.

Xé tờ lịch cũ với năm tháng 

Tình có phai dần theo tháng năm.

(Mường Mán)

Hay

Thêm một tuổi nghĩa là đi trở lại 

Những con đường tan nát suốt năm qua 

hoặc là

Chiều cuối năm nhạt bóng hoa đào

(Mường Mán)

Và mùa Xuân, từ trước đến giờ vẫn là biểu tượng thuần túy, ý nghĩa nhất của cái Tết Việt Nam. Điều này đã được thể hiện rất nhiều trong văn chương.

Tháng 12 gió về chưa ấm tuổi 

Cỏ mùa Xuân kề cận ở bên lòng 

Và ngày tháng đưa ta trở lại 

Thành phố xưa chợt thấy hoa cười 

Mùa Xuân chín vàng tươi vui áo mới 

Nhìn riêng ta lòng đã ngậm ngùi

(Từ Kế Tường)

Cũng chưa hẳn không phải chỉ có mùa Xuân là biểu tượng của Tết, các cụ xưa đã dùng hình ảnh hoa đào và ông Đồ, dưới ngòi bút sắc sảo của thi sĩ Vũ Đình Liên bài thơ đã cho chúng ta thấy tinh thần tôn trọng nho học của dân tộc Việt Nam.

Mỗi năm hoa đào nở 

Lại thấy ông đồ già 

Bày mực tàu giấy đỏ 

Bên phố đông người qua.

Tết không những chỉ được đề cập trong sách vở, trong thơ, trong nhạc, Tết còn được nâng niu, nhắc nhở trong văn chương truyền khẩu, trong ca dao, trong các câu đối, trong lời mẹ ru con.

Lẹt tẹt đùng, lẹt tẹt đùng 

Tết đến sau lưng kể mừng người tủi

Hay những câu đối bất hủ được truyền tụng mãi tới ngày nay:

Thịt mỡ dưa hành câu đối đỏ 

Cây nêu tràng pháo bánh chưng xanh

Nhưng đó là những cái Tết vàng son trong quá khứ, những cái Tết phủ đầy hương trầm, khói pháo, mặn nồng ly rượu đầu năm. Còn bây giờ, ngoài những kẻ may mắn như chúng ta, thì tại Việt Nam dân tộc ta còn hưởng được những cái Tết như ngày xưa hay không?

Trong Tiếng Vọng Từ Đáy vực, ngục sĩ Nguyễn Chí Thiện đã phôi bày cho thế giới thấy rõ “mùa xuân bất tận” ở thiên đường Việt cộng.

Khắp non sông mang nhịp đàn xuân sáng 

Lòng nặng nề khôn mở đón Xuân sang

Xuân ước mơ, mơ ước đóng băng rồi 

Thắm nở đào hoa, sắc lòng tím ngắt 

Sáng biếc mây trời, tối sầm ánh mắt 

Giải đời buồn, xuân vẫn tới xuân ơi!

Muốn cao bay theo khúc đàn Xuân mới 

Hôn nắng chìm, đôi cánh rủ đau rơi 

Năm tháng trôi, hồng thắm sắp phai rồi

Thắm nhạt, hồng phai, tiếng lòng thổn thức 

Hiến khúc tưng bùng dàn xuân náo nức 

Lỗi nhịp rồi, xuân hỡi chớ ngân cao!

Ước mơ chi khi nợ nần cơm áo 

Còn nặng đè lên hình xác xanh xao 

Xuân đến kia, hồn nước chửa thaỵ màu 

Lỗi hẹn cùng Xuân, tiếng đời vắng ngắt 

Biết đến bao giờ xuân mới tắt 

Tiếng nghẹn ngào sai lỗi nhịp xuân ơi!

Xuân thắm tươi, xuân của Đất của Trời

Xuân xám ngắt, xuân của người của nước!

(Khắp non sông)

Ngồi ôn lại ngày buồn ngày vui mà lòng chạnh nhớ quê hương. Bây giờ cũng Xuân về, Tết đến, đồng bào ta chắc sẽ hưởng xuân ở trong lòng, vì chung quanh, mùa Xuân hay Tết chỉ còn là tiếng vọng từ quá khứ bi lãng quên.

Đêm nay giao thừa, ngoài sân gió thổi 

Lá vàng rơi, xơ xác cành khô… 

Sương rắc bụi mờ…

Ta ngồi viết mấy vần thơ

Giải niềm oan khổ

(Nguyễn Chí Thiện)

Và chúng ta, những người nơi hải ngoại, đón Xuân về, mừng Tết đến thử hỏi chúng ta đã làm gì được cho đồng bào ta ở quê nhà, nơi đất tạm dung, mỗi mùa Xuân là một mốc thời gian để chúng ta nhủ thầm lòng cố gắng. Xin mượn 2 câu thơ của cụ Đông Hồ để kết thúc bài viết:

Mỗi năm ăn một mùa xuân nhỏ 

Đợi một mùa xuân lớn chửa về.

Mùa Xuân lớn đó, có chóng đến hay không, đó là tùy thuộc vào chúng ta cố gắng nhiều hay ít.

ANH THUẦN

Bài đăng trên Phụ trang Á Châu, số Xuân Bính Dần 1986

SỚ TÁO QUÂN

Dạ dạ…

Muôn tâu bệ hạ

Thần táo qui gia

Mong lệnh hải hà

Thiên nhan che chở

Từ khi thần ở

Mảnh đất Phù Tang

Người người rộn ràng

Làm ăn cật lực

Ai cũng ra sức

Tiếp vận bên nhà

Nên mấy năm qua

Vẫn danh Ưu Việt

Nhân số tuy ít

Nhưng tinh thần nhiều

Quỳ trước Thiên Triều

Thần xin khẩn tấu

Mọi điều không dấu

Để Bệ Hạ tường

Về TẾT QUÊ HƯƠNG

Trong năm Ất Sửu

Trung ương nghiên cứu

Chi Bộ thi hành

Thành công vượt bực

KANTO ra sức

KANSAI trổ tài

HIMEJI oai

OKINAWA dũng

OSETO đúng

Như Tết Quê Hương

Báo chí địa phương

Truyền hình khen ngợi!

Còn có Đại Hội

Ất Sửu 85

Kanto hà rầm

Kansai nhộn nhịp…

Thần xin tâu tiếp

VẬN ĐỘNG TỰ DO…

Triển khai thật to

Tại LÀNG ĐÔNG TIẾN

Sau đó di chuyển

FUJISAWA Rồi

Rồi về đất nhà

Tokyo rường cột

Chữ ký thu tốt

Vượt hẳn dự trù

Về CHUYẾN CÔNG DU

Của HOÀNG CHỦ TỊCH

Thật là hữu ích

Cho đồng bào ta

Sóng gió đã qua

Hiểu lầm cũng hết

Sau khi thấm mệt

Sức lực lại tăng

Hoạt động rất hăng

Xin khen Nhật Bản

Luôn luôn xứng đáng

Mảnh đất THÀNH ĐỒNG

Bức xích phá gông

Diệt loài Quỉ dữ!

29 tháng 4

ĐÔNG KINH ĐẠI HỘI

Chi Bộ lặn lội

Vạn dặm về đây

Góp sức dựng xây

Hạ tầng cơ sở

Thần xin tiếp sớ

Về THÁNG TƯ ĐEN

Giờ dứt ưu phiền

Người người đứng dậy

Quyết tâm bẻ gãy

Chế độ cuồng ngông

Trên dưới một lòng

Sát vai KHÁNG CHIẾN

Trăm người lên tiếng

Triệu người đáp lời

Kháng Chiến ra đời

Toàn dân mãn nguyện

Thần xin được chuyển

Lời khen dân Nam

Đã quyết thời làm

Không hề nao núng!

Thiếu tiền mua súng

Thời dân chung lo

Kháng Chiến cơm no

Nhờ dân Tiếp Vận

Bước đầu lận đận

Nhưng sẽ huy hoàng

Mọi việc chu toàn

Nhờ dân góp sức!

Hoạt động tích cực

Có giới thanh niên

Và các sinh viên

Du học thuở trước…

Nơi đây xin được

Khen XỨ BỘ nhà

Từ trẻ tới già

Xả thân không mệt

Sớ tâu chưa hết

Còn 74 hàng

Nói về Nhật Bản

Thật lắm điều hay!

KANSAI năm nay

Giao lưu Việt-Nhật

Người người tấp nập

Tham dự đông ghê!

TOKYO về

HIMEJI tới

KYOTO rỗi

Cũng xuống góp vui

Nhật- Việt nếm mùi

Thức ăn dân tộc!

Thiếu món BÚN ỐC

Nhưng có VỌNG HƯƠNG

Rồi lại lên đường

TRẠI HÈ QUYẾT THẮNG

Tâm tư trĩu nặng

Vì Tâm đồng bào

Chung góp giúp nhau

Tỏ tình ruột thịt

Của trao tuy ít

Nhưng tấm lòng nhiều

Ôi thật đáng yêu

TÌNH NGƯỜI TỊ NẠN

PHONG TRÀO Nhật Bản

ĐẠI HỘI KỲ III

Vui cửa vui nhà

Tăng thêm sinh khí

Ai cũng quyết chí

Nỗ lực triển khai

Chiến Dịch HẢI NGOẠI

NỨC LÒNG TIẾP VẬN

KHÁNG CHIẾN VIỆT NAM

Kết quả huy hoàng

Nhờ dân tích cực

Người người ra sức

GÓP GẠO NUÔI QUÂN

Già trẻ hợp quần

Tạo thêm sức mạnh

Hiệp Hội cám cảnh

Quyết tâm chấn chỉnh

Để thêm bản lãnh

Phục vụ Đồng Bào

HỘI XUÂN 86

Dự trù thật xôm

Đang bắt tay làm

Được tin sét đánh

IKAWA lưu manh

Bôi nhọ dân mình

Khắp nơi toan tính

Lấy huyết hắn ta

Căng nọc y ra

Triệu roi cùng đét

ASAHI nói phét

Tiếp trợ Bạo-quyền

Ta chẳng để yên

Quyết ăn thua đủ!

Mình có thân hữu

Nhật Bản tiếp tay

Trong cuộc tỏ bày

Hành động phản ứng

Người người đứng vững

Quyết tâm không nản

“Hoso”[1] Nhật Bản

Tiếp trợ cùng ta

Hoá giải điều tà

Xây tình thân hữu

Nippo[2]  tiếp cứu

Phản pháo dài dài…

BIỂU DƯƠNG 22

Ôn hoà triệt để

Khiến Nhật phải nể

Dư luận hài lòng

Sẵn sàng góp cồng

Với ta đánh gục

“ASAHI Ô NHỤC

IKAWA NGU ĐẦN”

Sang Năm Bính Dần

Ta cho nổ tiếp

Dưới trần cần kíp

Thần Táo phải về

Trị kẻ u mê

Cứu nguy trăm họ

Thần xin chúc Thọ

Tất cả Thiên Triều

Người Việt đáng yêu

Xin Trời ban phước!

TÁO KHÁNG CHIẾN Á CHÂU

Xin cúi đầu SAYONARA Thượng Đế

Tiểu Táo sao lục.

---

[1] Đài Phát Thanh Nippon Hoso Nhật Bản

[2] Nhật Báo Sekai Nippo

Ta thấy lòng thanh thản
Mặc ngoài kia
Gió nói lời tự tình với gió
Ta soi lại dòng sông
Tiếng khua
Sóng sánh sóng
Nghe thời gian trở mình
Võ vàng bốn mùa Xuân tình tự

Trên cành cây – lá non
Chưa kịp chuyển mình hoá hạt yêu thương
Mặt trời xa vời vợi
Từ tâm – hoa vàng mở lối
Bàn chân buông ưu phiền
Sau lưng – mắt hạc nhìn nhau
Nhẹ trong hơi thở
Ta trở về

Nguyễn Diễm Thuỳ